روسیه و بلاروس
ساختار آموزشي کشور روسیه و بلاروس
آموزش عالی در کشور روسیه و بلاروس توسط دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی دولتی و غیر دولتی ارائه می شود و تحت نظارت وزارت آموزش و علوم است. اداره نظارت فدرال در آموزش و علوم روسیه و بلاروس مسئولیت تضمین کیفیت در نظام آموزش عالی را بر عهده دارد.
موسسات آموزشي
بـه طور كلي در كشور روسيه و بلاروس از سه عنوان آكادمي، دانشگاه و انستيتو بـراي مـوسسـات آموزش عالي استفاده مي گردد.
– انستيتو: انستيتوهاي آموزش عالي بـه ارائه رشتـه هـاي تخصصي خاص مبادرت مي نمايند که از آن جمله مي توان از انستیتو زبان پوشکین، انستيتو هواشناسي، انستيتو هوافضا، انستيتو معدن، انستيتو صنايع ماهي و انستیتو بین المللی علوم انسانی و اقتصادی نام برد.
– دانشگاه: بـه موسسات آموزش عالي اطلاق مي گردد كـه داراي رشتـه هـا و تخصص هـاي مختلفي هستند. برخي از اين دانشگاه ها جامع بوده، تقريباً ازكـليه رشته هـاي دانشگاهي برخوردار هستند و اكثراً شامل بخشي از علوم و فنون رشته هاي مختلف می شوند که از آن جمله مي توان به دانشگاه علوم پزشكي، دانشگاه فني، دانشگاه چـاپ و انتشارات ، دانشگاه عـلـوم انساني و غيـره اشاره نمود. بـر طبق مقررات، بعضی از انستيتوها كه تنوع رشته هاي تخصصي آنها به حد نصاب خاصي برسد بـه دانشگاه تغيير نام يافته و در صورت برخورداري از حد نصاب كادر هيئت علمي با عنوان آكادميسين به آكادمي تغيير نام مي یابند.
– آكادمي: آكادمي به موسسات آمـوزش عالي اطلاق مي گردد كـه معمولا در بخشي از علوم به تربيت دانشجو و امور پژوهشي مي پردازند. در كادر هيئت علمي اين موسسات مي بايست بيش از 5 نفر از اساتيد با عنوان علمي آكادميك يا آكادميسين عضو باشند. آکادمی علوم روسیه، آكادمي پزشكي مسكو، آكادمي كشاورزي مسكو، آكادمي صنايع شيمي و آكادمي دريا، آکادمی ملی علوم بلاروس و آکادمی هواپیمایی دولتی بلاروس از جمله مهم ترين آکادمي هاي روسيه و بلاروس به شمار می روند. برخي ازدانشگاه ها بـا وجود سطح علمي بـالا و دارا بودن حـد نصاب كافي بواسطه جامع بودن با همان نام دانشگاه باقي مانده اند، مانند دانشگاه دولتي مسكو، دانشگاه دولتی بلاروس.
سال تحصيلي
سال تحصيليِ دانشگاه ها در روسیه و بلاروس از اول سپتامبر آغاز شده و تا ماه ژوئن به طول مي انجامد. تقویم دانشگاهی شامل دو ترم است که ترم نخست از اول سپتامبر الی 25 ژانویه؛ سپس بمدت دو هفته تعطیلات زمستان و ترم دوم از 9 فوریه الی 30 ژوئن است. بيشترين تعطيلات مراکز دانشگاهي بمدت 2 ماه در تابستان از يكم ماه جولاي شروع و در سي ام ماه آگوست بپایان می رسد.
نظام آموزشی
دانش آموزان در كشور های روسيـه و بلاروس پس از پایان تحصیلات دبیرستانی می توانند وارد تحصیلات دانشگاهی شوند. نظام کنونی آموزش عالی در روسيـه و بلاروس تركيبي از نظام ملي و نظام اروپایی بولونیا (Bologna system) – نظام آموزش عالی یکپارچه در اروپا – بوده و بـا هـدف تطبیق با استانداردهای بین المللی و بهبود سطح کیفیت علمی و فنی دانش آموختگان متناسب با بازار كار براي متخصصين بر پایه طراحی شده است. مـقـاطع مختلف نظام آموزش عالی در روسيـه و بلاروس به شرح ذيل است :
مقطع اول؛ دوره ی کارشناسی (Bachelor’s degree):
تحصیل در دوره ی کارشناسی (به روسی Bakalavriat ) معمولاً ۴ سال است که ۵۰% برنامه های درسی منطبق با استانداردهای آموزشی دولتی و ۵۰% دیگر توسط خود دانشگاه ها طراحی و تدوین می شود. جهت تحصیل در این دوره متقاضی لازم است مدرک دیپلم یا پیش دانشگاهی داشته باشد.
مقطع دوم؛ تحصیلات تکمیلی شامل:
- دوره ی تخصص حرفه ای (Specialist’s degree):
در اين مقطع متخصصاني با مهارتها و شايستگي هاي بـالا آموزش مي بينند. طـول دوره 5سال وحاصل آن مدركي با عنوان ديپلم تخصصي است که در رشته هاي مهندسي تحت عنوان کارشناسي مهندسي اطلاق مي گردد.
- دوره کارشناسی ارشد (Master’s degree):
مدت تحصیل در دوره ی کارشناسی ارشد (به روسی Magistratura) معمولاً دو سال است. متقاضیان برای ورود به این مقطع لازم است دانشنامه کارشناسی (یا معادل آن) داشته باشند و آزمون ورودی را با موفقیت طی نمایند. آزمون ورودی شامل حداقل اطلاعات علمی مرتبط با رشته ای است که متقاضیان قصد تحصیل در آن را دارند و می تواند به زبان انگلیسی یا روسی باشد. حداقل نمره ی قبولی در این آزمون متناسب با دانشگاه محل تحصیل معمولاً بین 70 – 50 متغیر است. محتوی دوره ی کارشناسی ارشد شامل انجام فعالیت های آموزشی و پژوهشی، گذراندن امتحانات نهایی، نگارش پایان نامه و دفاع از آن می باشد. دانشجويـان در ايـن دوره ملزم به گذراندن تـعدادي از دروس تخصصي مي باشند. تعداد ايـن دروس بطور متوسط10 الـي 12درس است. در صورتيكـه دانشجو در دوره كارشناسي برخي دروس پيش نيار ايـن دوره را طی نکرده بـاشد پـس از تطبيـق مـدارك دوره كارشناسي تعدادي درس بعنوان كسر واحد به دروس اين دوره اضافه مي گردد. بطور كـلـي تـعداد ساعات درسي دانشجو در دوره كـارشنـاسي ارشد ناپيوسته بطور متوسط نبايد از 14ساعت درسي در هفته تجاوزكند. علاوه بـر دروس تخصصي، دانشجو لازم است به انجام فعاليت تحقيقاتي بعنوان پـايـان نـامه دوره كارشناسي ارشد بپردازد. اين پايان نامه بنا به تعريف عبارت است ازمجموع نتايج علمي كشف شده اي كه توسط يك مولف به رشته تحرير درآيد. پايان نامه كارشناسي ارشد تحقيق علمي كاملي است كه حاوي نتايج نظری، آزمايشات علمي وابداع شيوه ها ومتدولوژي جديد در حل مسائل پيچيده علمي بوده و بعنوان پايه هاي تئوريك محسوب گردد. حداکثر تعداد صفحات پايان نامه كـارشناسي ارشد بـا احـتـسـاب جداول، نمودارهـا، اشكـال و فهرست بسته به دستور العمل دانشگاه ها معمولاً 80 صفحه است. براي هر دانشجوي كـارشنـاسي ارشد 1 استاد راهنما با مرتبه علمـي استادیار یا دانشیار مشخص مي گردد. دانشجوي كارشناسي ارشد مي بايست بصورت فعال به امـر تحصيل پرداخته و دروس تعيين شده و فعالیت های پژوهشی خود را به موقع به پايان برده و در مهلت تعيين شده پايان نامه كارشناسي ارشد خود را براي دفاع به گروه مربوط و شورای دفاع از پايان نامه هاي كارشناسي ارشد تحويل دهد. به منظور نظارت بر فعاليتهاي پژوهشی دانشجوي كارشناسي ارشد فرم هاي خاصي وجود دارند كه برنامه كار، ويژگيهاي تحقيق، برنامه زمان بندي شده و ارزيابي گروه و استاد راهنماي وي با دقت ثبت مي گردد. دفاع از پايان نامه كارشناسي ارشد لازم است درحضور شورا ی تعیین شده توسط کمیسیون عالی ارزيابی و تائید مدارک وزارت آمـوزش عالي روسيه و بلاروس موسوم به «واک» برگزار شود و پايان نامه دانشجو به تصويب کمیسیون مربوط برسد.
مقطع سوم؛ تحصیلات تکمیلی دکتری:
- دوره نامزد علوم (Ph.D degree)
دوره دکتری در روسیه بنام «آسپیرانتورا» معروف است که رسالت آن تربيت و آمـاده سـازي دانشجویانی است كه با نوآوری در زمینه های مختلف علوم و فناوری در رفع نیازهای کشور و توسعه دانش موثر باشند. دانشجوياني براي تحصيل در دوره دكتري پذيرفته مي شوند كه دارای گواهینامه پایان تحصیلات كارشناسي ارشد و یا مدرک تخصص حرفه ای باشند و مصاحبه با استاد راهنما را با موفقیت طی کنند. همچنین برخورداری از سابقه علمی و پژوهشی خوب می تواند به پذیرش دانشجوی دکتری کمک نماید. تاريخ شروع سال تحصيلي در دوره دكتري در روسيه و بلاروس اول اكتبر هرسال است. دوره شامل بخش آموزش، عملی (برای برخی از رشته ها) و عمدتاً فعالیت های علمی – پژوهشی و همچنین گذراندن امتحانات ورودی (چیزی شبیه به امتحانات جامع در ایران) و آزمون تخصصی در رشته ی مربوط، نگارش رساله دکتری و دفاع از آن می باشد؛ طول مدت این دوره معولاً 3 سال است ولی ممکن است تا 5 سال ادامه یابد. طی اين مدت دانشجو مي بايست در سه درس فلسفه، زبان خارجي (براي دانشجويان خارجي اين درس مي تواند زبان روسي باشد) و تخصص آزمون داده و نمره قبولی بگیرد. ماده درس تخصصي شامل كليه مباحثی است كه دانشجو در آن رشته، تخصص خود را کسب خواهد کرد. قبولي در امتحانـات اين دوره توسط شورا بررسي و تائید و به دپارتمان دکتری ارسال می گردد. در تركيب اين شورا حداقل 2 استاد یا 1 دکترای علوم گروه در همان تخصص وجود دارند. امتحانات بصورت كتبي و شفاهی درحضور اعضای «كميسيون امتحانات» برگزار می شود. هر يك از دانشجويان اين دوره لازم است يك استاد راهنما با تصويب گروه آموزشي مربوطه انتخاب نمايد. استاد راهنما از ميان اعضای هيئت علمي ترجیحاً با مرتبه استـادي و درجه دكتراي علوم و یا با مرتبه دانشیاری انتخاب مي شود. دفاع از رساله دکتری لازم است درحضور شورا ی تعیین شده توسط کمیسیون عالی ارزيابی و تائید مدارک وزارت آمـوزش عالي روسيه و بلاروس موسوم به «واک» برگزار شود و پايان نامه دانشجو به تصويب کمیسیون مربوط برسد. در پایان دوره دکتری، قبل از جلسه دفاع به دانشجویان گواهینامه «مربی پژوهشگر Research Instructor» ارائه می شود. به دانشجویانی که موفق به دفاع از رساله ی دکتری شوند، مدرک دکتری نامزد علوم Candidate of Sciences (Kandidat Nauk) اعطاء می گردد.
- دوره دکترای علوم (Doctor of Sciences degree)
این دوره بالاترین درجه علمی کشور در روسیه بوده و بنام «دکترانتورا» معروف است. دارندگان مدرک دکتری نامزدی علوم كه داراي مقلات، تاليفات و تحقيقات قابل ملاحظه اي باشند و همچنين نـقـش برجسته ای در پيشرفت علمي و تكنولوژيكي رشته تخصصي خود داشته باشند می توانند وارد این دوره شوند و به انجام فعالیت های پژوهشی در یک رشته خاص بپردازند. مدت دوره «دکترانتورا» معمولاً 3 سال (ولی ممکن است تا 5 سال ادامه یابد) بصورت حضوری است و با نگارش رساله دکتری و دفاع از آن به پایان می رسد. به دانشجویان دوره حاضر که موفق به دفاع از رساله ی دکتری شوند، مدرک دکترای علوم Doctor of Sciences (Doctor Nauk) اعطاء می گردد. مدرک دوره مذکور صرفاً در کشور روسیه و کشورهای پسا شوروی معتبر است و در سایر کشورها معادل ندارد.
دوره هاي آموزشي
-دوره هاي باز آموزي ويژه اعضاء هيئت علمي
-دوره هاي پژوهشي جهت ارتقاء سطح كيفي اعضاء هيئت علمي
-دوره هاي خاص آموزشي ويژه دانشجويان خارجي
-دوره هاي آموزش زبان روسي ويژه دانشجويان خارجي
-دوره هاي باز آموزي وتقويتي ويژه مدرسين خارجي كه به زبان روسي تدريس مي نمايند
-دوره هاي تربيت مدرس درقالب دوره هاي شش ماه تا يكسال
لازم به توضیح است، آن دسته از متقاضياني كه قصد فعاليت بعنوان مدرس در دانشگاه ها را دارند، لازم است دوره های بالا را طی نمایند. دراين دوره علاوه بر تعدادي از دروس عمومي، تعليم و تربيت و برنامه ريزي آموزشي، روشهاي تدريس دروس تخصصي همان رشته نيز تدريس مي گردد.
دوره ی پيش دانشگاهي ويژه دانشجويان خارجي
آن دسته از دانشجويان خارجي دارای مدرك ديپلم كه قصد ورود به موسسات آموزش عالي روسيه را دارند، ملزم به طی تعدادي از دروس علوم پايه علاوه برآموزش زبـان روسي به مدت يك سال هستند.